İnsan Arktikanı necə fəth etdi ?

1908-ci ildə iki dəfə olaraq Şimal Qütbünü fəth etmək mümkün oldu. Lakin, buna baxmayaraq, bu qütbü ilk dəfə fəth edən şəxsi müəyyən etmək qeyri-mümkün bir işə çevrilmişdir. Belə ki, «Şimal Qütbünü ilk fəth edən» adını almaq hüququ uğrunda iki amerikalı - Robert Piri (Robert Peary) və Frederik Kuk (Frederick Cook) mübahisə edirdilər. Onların hər biri öz birinciliyini sübut etməyə çalışırdı. Halbuki, hal-hazırda, bəzi müasir tədqiqatçılar R.Pirinin və F.Kukun həqiqətən də Yer kürəsinin ən ucqar nöqtəsinə - Şimal Qütbünə gəlib çatmaları faktını çox böyük şübhə altına alırlar. İş burasındadır ki, 1908-ci ildə insanların özlərinin bu qələbəsini sübut etmələri nəinki çox çətin idi, həm də eyni zamanda, dəqiq ölçü cihazlarının olmaması səbəbindən onların həqiqətən də harada olmalarını müəyyən etmək demək olar ki, mümkün deyildi.

Robert Piri Şimalın həqiqi fanatı idi. O, Arktikaya təşkil edilmiş altı ekspedisiyaya başçılıq etmiş və Şimal Qütbünə gəlib çatmaq üçün iki dəfə də uğursuz cəhd göstərmişdi. Piri, özünün bu şimal səyahətləri zamanı altı barmağını itirmişdi. Və onun bütün həyatı faktiki olaraq Arktikanın fəth edilməsinə həsr olunmuşdu. Beləliklə, 2008-ci il iyul ayının 6-da Robert Piri Şimal Qütbünə çatdı və öz gündəliyində bu sözləri həkk etdi: «Mən Qütbdəyəm! Üç yüz ilin və mənim həyatımın 23 ilinin arzusuna çatılmışdır». Və ABŞ-a geri döndükdən sonra, Robert Piri bundan sonra artıq bütün səyahətlərinə son qoyduğunu və istirahətə çəkildiyini elan etdi. Robert Pirinin Arktikanın fəth edilməsi işində olan böyük xidmətlərini nəzərə alan ABŞ Konqresi (US Congress) ona vitse-admirallara verilən təqaüdün ayrılması barədə xüsusi qərar verdi. Sonralar Robert Piri çox sakit həyat tərzi sürmüş və kitablar çap etməklə məşğul olmuşdur. Onun yeganə qayğısı isə, yuxarıda adı çəkilən Frederik Kuk idi. Daha sonralar Robert Pirinin şərəfinə ABŞ Hərbi Dəniz Qüvvələrinin (US Navy) bir neçə hərbi gəmisi, muzeylər və sərgi salonları adlandırılmışdı.

İxtisasca həkim və Robert Pirinin ekspedisiyalarından birinin iştirakçısı olmuş Frederik Kuk da həmçinin, 1908-ci ilin aprel ayının 21-də (yəni Robert Piridən əvvəl) Şimal Qütbünə çatdığını sübut etməyə çalışırdı. Özü də ki, əgər Robert Piri Arktika səyahətləri üçün böyük ekpedisiyalar hazırlayırdısa, Frederik Kuku isə yalnız iki eskimos müşahidə etmişdir. Piridə olduğu kimi, Kukun da Şimal Qütbünün həqiqətən fəth olunmasını sübut edəcək dəlilləri az idi.
Lakin, bu məqamlarda Robert Pirinin gözəl qütb tədqiqatçısı olmaqla yanaşı, eyni zamanda qəlbiqara bir insan olması həqiqəti də bəlli oldu. Belə ki, o, Ferdinand Kukun bəyanatlarının sənədli şəkildə təsdiq olunmaması üçün namuslu və vicdanlı insana insana xas olmayan işlər gördü. Məsələ burasındadır ki, F.Kuk özünün qütb yürüşünün təfərrüatları barədə olan sənəd dolu yeşiyi Qrenlandiyada qoymuş və bu sənədləri ABŞ-a gətirməyi özünün bir amerikalı tanışından xahiş etmişdi. Kukun tanışı olan bu amerikalı, içində Şimal Qütbünə ekspedisiyadan geri qayıdan R.Pirinin olduğu gəmiyə minmək istəmişdi. Lakin, hansısa yolla yeşiyin içində olan sənədlərdən xəbər tutan Piri, bu şəxsi öz gəmisinə götürməkdən imtina etmişdir. Beləliklə, uzaq Qrenlandiyada qalan sənədlər, sonradan it-bata düşmüşdü. Və Ferdinand Kuk ömrünün qalan hissəsini Şimal Qütbünə birinci gəlib çatmasını sübut etməyə çalışmaqda keçirmişdir.

Lakin, Kukun çoxlu tənqidçiləri var idi ki, bunların da ən tanınmışı elə Robert Pirinin özü idi. Bu tənqidçilər, Kukun öz qütb yürüşünün nəticələrini saxtalışdırmasını iddia edirdilər. Və bütün bunların nəticəsində isə, F.Kukun ictimaiyyət arasında tanınması R.Pirininkindən dəfələrlə az idi. Robert Pirinin reputasiyası isə onun sonralar bir neçə qeyri-qanuni övladının dünyaya gəlməsi ilə də xəsarət almadı. Beləliklə, əxlaq cəhətcə axsayan Robert Piridən fərqli olaraq, Ferdinand Kuk həddən ziyadə vicdanlı və alicənab insan idi. Və o, ömrünün sonunda Şimal Qütbünü ilk dəfə kəşf etdiyi üçün çox dərin təəssüf hissi keçirmişdi. Belə ki, o həyatının son anlarında bu səyahətin onun bütün həyatını məhv etməsi qənaətinə gəlmişdi.

Şimal Qütbünün kəşfi ilə bağlı bu dramatik hadisələr, tanınmış qütb tətqiqatçısı Rual Amundseni özünün Cənub Qütbünə olan ekspedisiyasına daha çox diqqətlə hazırlaşmağa vadar etdi. Belə ki, 1911-ci ildə Cənub Qütbünə çatan Rual Amundsen, özünün bu nailiyyətini çox müfəssəl şəkildə sənədləşdirə bilmişdi. Və beləliklə, onun bu qütbü kəşf etmədə olan birinciliyinə şəkk-şübhə ilə yanaşmağa heç bir əsas qoymamışdı.

1908-ci ildə Pirinin, Kukun və Amundsenin Yer kürəsinin ən ucqar nöqtələrinə olan səyahətləri ayrı-ayrılıqda götürülmüş tənha tədqiqatçıların rəşadət və hünərindən başqa bir şey deyildi. Lakin, artıq bir neçə onildən sonra belə səyahətlər tamamilə fərqli bir məna kəsb etməyə başladı.

Hal-hazırda Arktika potensial nəqliyyat dəhlizi sayılır. Bundan da başqa Uzaq Şimal regionunda çox böyük balıq və faydalı qazıntı ehtiyatları vardır. Və artıq XX əsrin sonlarında qütbətrafı dövlətlər Arktika uğrunda mübarizəyə başladılar.

Bu mətnin hazırlanmasında Robert Bryusun (Robert Bryce) «Kuk və Piri: Qütb qarşıdurması» («Cook & Peary: The Polar Controversy») və Bryus Hendersonun (Bruce Henderson) «Həqiqi Şimal: Piri, Kuk və Qütbə sarı yürüş» («True North: Peary, Cook, and the Race to the Pole») kitablarında olan məlumatlardan istifadə edilmişdir. («Washington ProFile»).

// Dəyərlər AİN

Telegramda izləyin

instagramda izləyin