"Qara qutu" səmadakı faciəyə aydınlıq gətirəcək

Söhbət yüzlərlə insanın həyatından gedir...

Bəziləri yeni, digərləri uzun müddət torpaqda qalma izləri, bəziləri isə deformasiyaya uğramış və yanmış şəkildə laboratoriya stollarında durur.

Yalnız üstündə olan kağız birkalar televiziya və radio xəbərlərində, qəzet və internetdə haqqında çox danışılan faciəni xatırladır.

Söhbət faciə baş verən kimi hamının axtardığı bort qeydiyyatçılarından və ya "qara qutu"lardan gedir.

Bu gün bütün dünya nəfəsini tutaraq Donetsk üzərində qəzaya uğrayan təyyarənin "qara qutu"sunun açılmasını gözləyir.

Xatırladaq ki, iyul ayının 17-də Ukraynanın şərqində Amsterdamdan Kuala-Lumpura uçan Malayziya aviaşirkətinə məxsus "Boeing 777" qəzaya uğrayıb. Laynerdə 298 nəfər olub, onlardan 85-i uşaq və 15 nəfəri ekipaj üzvü olub. Qəzada heç kim sağ qalmayıb.

Oxu.Az xəbər verir ki, Ukraynada qəzaya uğrayan "Boeing 777" təyyarəsinin "qara qutu"sunun Böyük Britaniyada açılması planlaşdırılır. Bunu Ukrayna Nazirlər Kabinetinin mətbuat xidməti bildirib.

Doğrudur, aviatorlar onları başqa cür adlandırır – müdafiə edilmiş "bort qeydiyyatçısı" (MBQ) və ya "bort qeydiyyat qurğusu" (BQQ).

Qutuların isə qara deyil, narıncı olduğunu bu gün hətta uşaqlar belə bilir.

Maraqlı olan başqa məqamdır – çox dözümlü qurğular son illərdə ciddi konstruktiv dəyişikliklərə məruz qalaraq xarici görünüşünü radikal şəkildə dəyişib daha da etibarlı olublar.

Oxu.Az onların yaradılma tarixinə nəzər salaraq, baş verən aviaqəzaların araşdırmasını daha da asanlaşdırmaq və yüngülləşdirmək üçün müasir "qara qutu"larda nəyin çatışmadığı sualına cavab tapmağı təklif edir.

Bort qeydiyyatçıları iki cür məlumatı – parametr məlumatını (sürət, hündürlük, yüklənmə, sükanın sıradan çıxması, mühərriklərin iş parametri və s.) və pilot kabinəsindən danışıqları yazırlar.

Hələ 1930-cu illərdə təyyarə kabinələrində səsyazma qurğularının quraşdırılmasına patent verilib.

Fransız Usseno və Boduen 1939-cu ildə fotoplyonka əsasında uçuş informasiyasının qeydiyyatçısını yaratdılar. Onun üzərində güzgüdən düşən işıq şüası qrafik çəkirdi. Versiyalardan birinə görə "qara qutu" adı məhz fotoplyonka ilə eksperimentlər dövrünə aiddir, axı işığahəssas materiallar qaranlığı sevir.

1950-ci ildə Avstraliya mühəndisi Devid Uorren uçuşun parametrlərini və kabinədəki səsləri yaza bilən qurğu hazırladı.

1960-cı ildə BQQ-ni kommersiya reysləri həyata keçirən laynerlərdə quraşdırmağa başladılar.

Nəticədə nitq və parametrik qeydiyyatçı konstruktiv şəkildə ayrı-ayrı qurğulara bölündü: BQQ-ni uçuş informasiyası üçün təyyarənin quyruq hissəsinə, səsyazma üçün isə kabinəyə quraşdırırdılar. Amma qəza zamanı kabinə daha çox zərər gördüyü üçün, artıq səsyazma qurğusunu da təyyarənin quyruq hissəsinə yerləşdirməyə başladılar.

XX əsrin bütün ikinci yarısı yazı daşıyıcıları kimi xüsusi örtüklü fotoplyonka və kağız ilə yanaşı, maqnit daşıyıcıları da istifadə edilirdi.

İnqilab yalnız fleş-yaddaşı olan bort səsyazma qurğuları yarananda baş verdi. Yeni nəsil BQQ-nin müsbət cəhəti onun tərpənən hissələrinin olmamasıdır, deməli, bütün sistem də etibarlıdır.

Bugünkü daşıyıcılar informasiya itirmək qorxusu olmadan 6000 m dərinlikdə bir ay müddətində qalma və 2 ton statistik yükə 5 dəqiqə dözmə qabiliyyətinə malikdirlər.

Bu gün üçün bir çox ölkələrdə maqnit lent əsaslı qeydiyyatçılar istehsalatdan yığışdırılıb. Amma köhnə tipli qeydiyyatçıların quraşdırıldığı təyyarələrdə yetərincədir. Və qəzaları araşdıran ekspertlər müxtəlif nəsil aparatura ilə işləməyə məcbur qalır.

BQQ-dən informasiyanın tamamən və ya müəyyən hissəsinin itdiyi halda ekspertlər məlumatın bərpa edilməsi üçün müxtəlif metodikalardan istifadə edirlər.

Tekniki inkişaf nəticəsində "qara qutu"lar daha yığcam, yüngül və etibarlı qurğulara çevrilsələr də mükəmməllik dərəcəsində deyillər.

Müasir BQQ-lərdə nə çatışmır? Cavabın biri özlüyündən meydana çıxır – video!

Videoçəkiliş edən qurğular çoxdan yaradılıb. Onları BQQ-lərdə tətbiq etmək üçün aviatorlar bort cihazlarını çəkməyi təklif edirlər, bu zaman ikiqat nəzarət olacaq: uçuşun parametrlərinin yazılması və bu parametrlərin cihazlarda əks edilməsi.

Təbii ki, kabinədə baş verənlər də çəkiləcək. Bəzi pilotlar bunu şəxsi əraziyə giriş kimi qiymətləndirsələr də onların etirazı çətin ki, qəbul edilə.

Son yarım əsr ərzində onlarla qəzanı saymaq olar ki, bu qəzalar baş verdikdən sonra "qara qutu"ları tapmaq mümkün olmayıb. Demək olar ki, bu hadisələrin hamısı təyyarələrin böyük dərinlikli dəniz hövzələri üzərində baş verən qəzalardır.

Belə bir sual meydana gəlir, bort qeydiyyatçılarını üzmə qabiliyyətli etmək olarmı? Mümkün imiş və çoxdandır ki, edirlər də. Məsələn, hələ Sovet dövründə Rusiyada göyərtə aviasiyası üçün üzə bilən BQQ istehsal edirlərmiş.

Onlarla bu qəbildən olan qurğular Qərbdə (eləcə də hərbi sferada), istehsal və tətbiq edilir, məsələn, DRS Technologies Amerika şirkətinin istehsal etdiyi (açılan qəza qeydiyyat kompleksi) DFİRS.

Bəs niyə bu qurğular mülki laynerdə tətbiq edilmir?

Cavab deyəsən iqtisadiyyat sahəsində gizlənir. İş ondadır ki, BQQ-ni üzmə qabiliyyətli etmək asan deyil, qəza zamanı təyyarənin qalıqlarının ağırlığı altında o təbii ki, suyun dibinə gedəcək.

Deməli, su ilə toqquşma anında qeydiyyatçı pilot katapultası kimi qəza yerindən atılmalıdır.

Mülki aviasiyanın belə mürəkkəb sistemlə təchiz edilməsi əlavə xərclərə gətirib çıxaracaq.

Amma söhbət yüzlərlə sərnişinin həyatından gedir, nə qədər baha başa gəlsə də istənilən əlavə nəzarət tədbiri faydalıdır, çünki insan həyatı qiymətsizdir.

Telegramda izləyin

instagramda izləyin