Təqvimin yaranma tarixi

Kalendar (lat. "kalendarium", hərfən "borc dəftəri") –Qədim Romada borclular ayın birinci günündə "kalenda" adlanan faiz verdiklərinə görə TƏQVİM bu cür adlanmışdı. Təqvim –təbiətin dövrülük təzahürünə əsaslanan və hərək edən səma cisimlərində, o cümlədən Günəşdə və Ayda daha aydın nəzərə çarpan vaxtı hesablama sistemidir. Vaxtın hesablanması sistemi hələ Qədim Şərq ölkələrində yaranmışdır. Əkinçiliyin inkişafı mövsüm üzrə vaxtın hesablanmasını zəruri edirdi. Bu işlə kahinlər məşğul olurdu. Kənd təsərrüfatı işlərinin başlanğıcını və çaylardakı daşqınları astronomik hadisələrlə uzlaşdırmaq mümkün oldu. Lakin ilin davamiyyətini müəyyənləşdirmək cəhdləri, əsasən də günəş ilinin 365 gün 5 saat 48 dəqiqə 46 saniyəyə, qəməri ayın isə 29 gün 12 saat 44 dəqiqə 3 saniyəyə bəbabər olması ucbatından manelərlə rastlaşdı. İlin, ayın və günün davamiyyətinin bir ölçüyə gəlməsi qədimlərdə bir çox xalqlarda təqvim sistemlərinin yaranmasına və onlar üzərində islahatlar keçirilməsinə səbəb olmuşdur. Üç növ təqvim mövcuddur: Ay (qəməri), Ay-Günəş və Günəş.

Ay təqvimi –təqvim aylarının davamiyyətini müəyyənləşdirmək yalnız Ayın fazalarının dəyişməsi ilə əlaqələndirilir. Hər ay təzə Ayın çıxdığı vaxtdan başlanır və təxminən 29 və ya 30 günə bərabər olur, il də 354 sutka təşkil edən 12 aydan ibarətdir. Ay təqvimi digər digər təqvim sistemlərindən əvvəl meydana çıxmışdır. Müsəlman təqvimi VII əsrdə birdəfəlik formalaşmışdı. Dövrümüzə dək bir sıra müsəlman dövlətlərində saxlanmaqdadır. O, təbiət hadisələrini təxminən 11 sutka qabaqladığından əlverişsizdir. Bu halı islah etmək arzusu Ay-Günəş təqviminin yaradılması ilə nəticələndi.

Ay-Günəş təqvimi həm Ayın fazalarının dəyişməsini, həm də Günəşin il ərzində dövriyyəsini 13-cü ayı əlavə etməklə yolu nəzərə alır: 12 il 12 qəməri aydan, 7 il isə 13 günəş ayından ibarətdir. Babilistan, Qədim Çində, İudeydə, Qədim Yunanıstanda, Qədim Romada istifadə olunmuşdur. Hazırda İsraildə saxlanmışdır.

Günəş təqvimi Günəşin illik görünən dövriyyəsinə əsaslanır. 12 aylıq Günəş ili 365 ¼ sutkaya (sutkanın ¼ -i toplanılmaqla 4 ildə bir dəfə tamamlanır-uzun ildə) bərabərdir. Qədim Misirdə, Qədim Romada, Hindistanın və Mərkəzi Amerikanın bir sıra rayonlarında istifadə olunmuşdur. Bu təqvim e.ə. I əsrdə Roma imperatoru Yuli Sezarın dövründə xeyli təkmilləşdirilmişdir. Müasir Günəş təqvimində qəbul edilmiş bir sıra ayların adları (iyul, avqust və s.) yulian təqvimindən götürülmüşdür. İndi ayın birinci günündən sonuncu gününədək vaxt hesablanması Qədim Romada e.ə. I əsrdə təşəkkül tapmışdır. Hazırda dünyanın bir çox ölkələrində, o cümlədən Azərbaycanda istifadə olunur.

mənbə: ann.az

Telegramda izləyin