1500 ilin gəlini

Bu, məşhur olduğu qədər də mübahisəli bir mahnıdır. Xeyli müddətdir ki, ermənilər onu bütün dünyada özlərininki kimi təqdin edir. Halbuki, mahnının yalnız bizə məxsus ola biləcəyini təsdiqləyən xeyli məqamlar var.
Əvvəla ondan başlayaq ki, bu mahnı necə yaranıb, Sarı gəlin, Çoban kimdir? Bayatı formasında yazılan mahnı sözlərində bir dənə də olsun arxaik, bu günkü oxucu üçün anlaşılmaz söz yoxdur. Elə buna görə də bəzi tədqiqatçılar güman edir ki, şeir XIX əsrin II yarısında meydana gəlib.Şeirin məzmunundan belə anlaşılır ki, onu qoşan (ola bilsin bu hadisəyə bələd olan şair, yaxud xalq üslubunda şeir deyə bilən hər hansısa bir nəfər) şəxs kasıb çobanmış və imkanlı ailənin çox gözəl bir qızını sevirmiş. Özü də bilə-bilə ki, bu sevdadan bir şey çıxmayacaq, məhəbbətindən də əl götürə bilmir. Bir müddət ötəndən sonra qızı istəmədiyi birinə ərə verirlər. Sarı gəlin ərə getdiyi insandan özünə qarşı heç bir məhəbbət görmür və ilk sevgisini də heç cür unuda bilmir…
Bəstəkarlar İftifaqının məsul katibi, musiqişünas Lalə Hüseynova bir qədər fərqli fikirdədir. O düşünür ki, "Sarı gəlin" mahnısının tarixi İslamdan əvvələ gedib çıxır: "İntonasiyasına görə, mahnı çox arxaikdir – 3-4 notun üzərində qurulub. VII əsrin əvvəllərində "sarı" sözü rəmzi mənada "böyük", "dağ" anlamında qəbul edilib. Qədim türk anlayışında isə "sarı" "kübar", "incə" deməkdir. Bizdə bu ifadə iki anlayışda – "rəng" və "ürəyimin sarı siminə toxunma" kimi istifadə edilir. İslamdan əvvəl Oğuz tayfalarının ortaq bir mədəniyyəti olub. Tarixi mənbələrdə göstərilir ki, oğuzlar daha çox bu intonasiyada musiqi mədəniyyətini inkişaf etdiriblər və mahnı zamanla formalaşaraq günümüzə gəlib çıxıb. O vaxt qıza elçiliyə gedəndə 35 yaşlı ananın yox, nənənin yanına gələrdilər. Görünür, ilk dəfədən sevgi oxu daşa dəyən cavanlardan biri "səni mənə verməzlər, ay nənən ölsün, sarı gəlin" deyə belə bir musiqi yaradıb.