Telefonu kim icad edib?

"Vaxt gələcək, insanlar danışdığı insanın təsvirini telefonda görə biləcək"
(Aleksandr Bell, 1906-cı il)

Müasir mobil telefon avadanlıqlarına toxunduqda hər şeyin necə başlandığını çox nadir hallarda xatırlayırıq. Hazırda mobil telefon həyatımızın bir hissəsinə çevrilib. Babadan-nənədən tutmuş nəvəyə kimi hamı möcüzəvi texniki avadanlıqdan istifadə edir. Bəs həyatımızın bir hissəsinə çevrilən telefonun kim tərəfindən icad edildiyini bilirsinizmi?

Publika.az "Bizim tərcümə" layihəsində martın 3-də dünyaya gələn "telefonun atası" Aleksandr Qrehem Bellin həyat hekayəsini və maraqlı faktları təqdim edir.

Bell 1847-ci il martın 3-də Edinburqda (Şotlandiya) dünyaya gəlib. O, London kollecində həkim-fizioloq təhsili alıb. Onun babası və atası yaxşı nitq qabiliyyətinə malik olub. 16 yaşda Aleksandr nitq mexanizmini tədqiq edərək, Ueston-Hauz akademiyasında natiqlik və musiqi müəllimi vəzifəsini qazanır.

Hər iki qardaşı vərəm xəstəliyindən vəfat etdiyi üçün Bellin ailəsi 1870-ci ildə Böyük Britaniyadan Kanadaya köç edir. Gənc alim orada sim ilə səsləri ötürən elektrik piano ixtira edir.
Bell ABŞ-a köçdükdən sonra ilk növbədə eşitmə qabiliyyətindən məhrum uşaqların təhsili ilə məşğul olacaq müəllimlər üçün hazırlıq məktəbini təsis edib. O, hətta 1873-cü ildə Boston universitetində nitq fiziologiyası üzrə professor adını da alıb.

1875-ci ildə Bell elektriki səsə çevirən sadə bir avadanlıq hazırladı. Eyni zamanda onunla yanaşı, başqa alimlər, məsələn, Antonio Meuççini də belə bir avadanlıq üzərində çalışırdı. Ona görə də telefonun ilk dəfə kimin tərəfindən icad edildiyi son zamanlaradək mübahisəli məsələ olaraq qalmaqda idi. Telefonun əsl ixtiraçısı haqda gedən mübahisələrə isə uzunsürən məhkəmə prosesindən sonra 2002-ci il iyunun 11-də ABŞ Konqresi nöqtə qoydu. Konqresin son qətnaməsinə görə, telefonunun ixtiraçısı italiyalı Antonio Meuççi hesab edildi. Buna baxmayaraq, Bell 1876-cı il martın 7-də ixtirasını patentləşdirə bilmişdi.

Bəs Meuççi kim idi? Antonio Meuççi 1808-ci il aprelin 13-də Florensiyada dünyaya gəlib. İtaliyanın milli qəhrəmanı Cüzeppe Haribaldi ilə dostluq edən Antonio həyatı üçün təhlükə yarandığından Amerikaya köçüb. O, hələ İtaliyada olarkən simlərlə səsi ötürən telektrofon qurğusunu işləyib hazırlamışdı. Lakin Amerikaya yollanarkən onun gəmisində baş verən partlayış nəticəsində Meuççi ağır yaralanır. Dərman almaq üçün o, laboratoriyasını cəmi 6 dollara satmaq məcburiyyətində qalır. Sonra isə o, "Western Union" şirkəti ilə görüşərək, ixtirasını sənədləşdirmək və telektrafonun kommersiya versiyasını hazırlamaq üçün əməkdaşlıq etmək istəyir.

Bir müddət keçdikdən sonra "Western Union" şirkəti Meuççinin sənədlərinin itdiyini deyir və onunla əməkdaşlıqdan imtina edir. O zaman ixtiraçı 1871-ci ildə ixtirasını patentləşdirmək üçün müstəqil şəkildə ərizə göndərir. Lakin patentin rüsumunu ödəmək üçün onun 10 dolları olmur. Beş il keçdikdən sonra Aleksandr Bell "hava yolu ilə səslərin elektrik titrəyişini ötürən avadanlığın" patentini alır. Və Bell "Western Union"un köməkliyi ilə şirkətini maliyyələşdirir. Zamanında Meuççi həmkarı Belli oğurluqda ittiham etsə də, ədalət yalnız 126 ildən sonra qələbə çaldı. ABŞ Konqresinin verdiyi qətnamədə telefonun hələ 1860-cı ildə icad edildiyi və onun ixtiraçısının Meuççi olduğu sübut edildi. Bell "Western Union" şirkəti ilə işgüzar münasibətlərdə olduğundan, Meuççinin ixtira etdiyi telektrafonun konstruksiyasına aid materiallara giriş əldə etmişdi...

Bell ilk telefonu 1877-ci ildə hamının gözü qarşısında təqdim etdi. O, məkanların birində alimlər də daxil olmaqla ictimaiyyət qarşısındaca dəstəyə sözləri diktə etməyə başladı. Stenoqrafçı isə onun hər sözünü qeydə alırdı. Başqa bir stenoqrafçı tam başqa bir binada qəbul aparatı ilə əyləşmişdi. Seans bitdikdən sonra stenoqrafçılar diktə edilən sözləri müqayisə üçün tutuşdurdular... Bu, dünyanın dəyişikliyə aparan dövrün başlanğıcı idi! Hər şey uyğun gəlirdi. Sözbəsöz...

Yeni texnologiya sürətlə yayılmağa başlandı. İlk telefon stansiyası Konnektikutda istifadəyə verilməyə başladı. Bundan sonra, o, imkanlı insana çevrildi.
Aleksandr Bell telefonda salamlamaq üçün alman dənizçilərinin leksikonundakı "Ahoy" sözündən istifadəni təklif edib. Sonra isə Tomas Edison ənənəvi "Hello" ("Salam") sözünü təklif etdi. Bu söz formasını dəyişərək, dilimizə "Alo" kimi daxil oldu.

Dünyanın ilk "telefonçu qadınları" Emma və Stella Natt bacıları oldu. Telefonçuların aylıq məvacibi 10 dollar idi və bu məbləğ o dövr üçün yaxşı məbləğ hesab olunurdu. Telefonun əsası qoyulduqdan sonra qadınlar üçün iş yerlərinin sayı çoxaldı. Çünki telefonçu sənəti kişilərin üzünə bağlı idi. İş ondadır ki, qızmar yay günlərində telefonların yerləşdiyi məntəqə isti olduğundan, telefonçu qızlar tamamilə soyunmalı olurdular. Axı hələ kondisionerlər kəşf edilməmişdi...
1880-cı ildə Bell yoldaşı ilə "fotofon" adlı simsiz telefon ixtira etdilər. Aleksandr Bell bu ixtirasını həyatında etdiyi ən yaxşı texniki yenilik adlandırdı.

Məlum olduğu kimi, Aleksnadr Bell 1877-ci ildə tələbəsi, tamamilə kar olan Meybl Habbardla ailə həyatı qurub. Bu ailənin tarixçəsi isə təsirli epizodlardan boldur. Məsələn, Meybl jurnalistlərin suallarına cavab verərək dahi ərinin nə üçün "fotofon" üzərində tədqiqatları dayandırmasını belə izah edib: "Mən kar olduğumdan, insan nitqini eşidib qiymətləndirə bilmirdim, buna görə ərim fotofon üzərində tədqiqatları dayandırmalı oldu".
Telefonun ixtiraçısı Aleksandr Bell, bir dəfə də olsun, anası və arvadına zəng etməyib. Çünki onların hər ikisi kar idi.

Aleksandr Bell telefonu ixtira etməklə yanaşı, öz itini danışdırmağa da cəhd edib.
O, çox dindar insan olub. Aleksandr Bellin fikrincə, onun yeni ixtirası olan telefon ölən insanlarla da danışmağa imkan verəcək.

Bundan başqa, Aleksandr Bell irsi karlıqla mübarizə apararaq bir neçə il ərzində tədqiqatlar aparıb.

Bell 1922-ci ildə vəfat edib. Onun ölümünü ABŞ-da bütün telefonçular 1 dəqiqə sükutla yad etdilər.

axsam.az

Telegramda izləyin