Qolfstrim cərəyanı niyə yoxa çıxıb ?

Xəbər inanılmaz təsir bağışlasa da, informasiyanı bu gün səhər saatlarında Meksika Kosmik Tədqiqatlar Agentliyi (AEXA), Fransanın Milli Kosmik Tədqiqatlar Mərkəzi (CNES), Koreya Elmi-Tədqiqat Aviasiya-Kosmik Araşdırmalar İnstitutu (KARİ), Avstriya Kosmik Agentliyi (ASA), Braziliya Kosmik Agentliyi (AEB) və Kanada Kosmik Agentliyi (CSA/ASC) təsdiqləyiblər.

Atlantik Okeanınn şimalındakı bütün dəniz axınları sistemi Yer kürəsinin iqliminin tənzimlənməsində müstəsna rol oynayır. Həmin sistem İrlandiya və Britaniya adalarının buzla örtülməsinin qarşısını alır, Skandinaviya ölkələrində isə havaların həddən artıq soyumasına mane olur.
Eyni zamanda, həmin sistem və ya Qolfstrim cərəyanı dünyanı yeni buz dövründən qoruyan axındı.

Ekspertlərin dediklərinə görə, termoxalin su dövriyyəsi sistemi olan Qolfstrim hərəkəti istiqamətindəki bir çox yerlərdə ölüb, bəzi yerlərdə isə artıq dayanmaq üzrədir.
Qolfstrim cərəyanı ilıq sulu "çay" olaraq Atlantik Okeanı ilə hərəkət edərək Avropanın şimalına qədər çatır və bütün Avropanı istisi ilə qızdırmaqla yanaşı, ölkələri qütb küləklərinin sazaq və soyuqlarından qoruyurdu.

Bu cərəyanın hədsiz dərəcədə zəifləməsi Avropada havalarının düzənini alt-üst edib.
Ötən ilin noyabrından bəri Almaniyada qalınlığı 10 sm olan stabil qar örtüyü qalıb. Halbuki onillərdən bəri almanlar belə qış görməmişdilər. Üstəlik, gecələr havanın temperaturu -20 dərəcəyə qədər düşür və ən başlıcası, ilin bu vaxtları üçün Almaniyada ənənəvi sayılan havaların bir qədər isinməsi müşahidə olunmur.

İtalyan fiziklər Qolfstrim cərəyanının Avropaadkı iqlimə təsirini əyani şəkildə göstərmək üçün içində soyuq su olan vannadan istifadə ediblər. Vannaya buraxılan ilıq su cərəyanına isə rəng qatılıb. Beləcə, vannadakı suda soyuq su layları və ilıq cərəyanların sərhədlərini aşkar görmək olub.
Vannaya yağ tökülüb. İlıq su laylarının sərhədləri dərhal pozulub və vannadakı suyu qızdıran cəəryan axını effektiv şəkildə məhv olunub.
Bütün bunlar indi Meksika Körfəzi və Atlantik Okeanında Qolfstrim cərəyanının başına gələnlərdir.

Karib hövzəsindən azan ilıq su "çayı" Qərbi Avropaya çatmır. Cərəyanın "ölüm" səbəbi isə koreksitdir.
ABŞ prezidenti Barak Obama administrasiyasının icazəsi ilə "British Petroleum" neft-qaz korporasiyası ötən ilin avqustunda Meksika Körfəzindəki "Deepwater Horizon" qazma qurğusundakı fəlakət nəticəsində okean sularına xam neft sızmasının qarşısını almaq üçün məhz bu preparatdan istifadə etmişdi.

Bəla daşıyan cərəyan

Təxminən 2 milyon hallon koreksit, habelə bir neçə milyon digər disperqatorlar və üstəlik də batmış neft platformasındakı borunun dağılmsı nəticəsində okean sularına sızmış 200 milyon barelə yaxın neft "Qolfstrim"ə çox pis təsir edib.
Hazırda Meksika Körfəzinin sularının, habelə körfəzin dibinin təmizlənməsi üçün effektiv vasitə yoxdur.
Birləşmiş Ştatların şərq sahillərinə çatan neft sonradan Atlantik Okeanın şimal hissəsinə axıb.
Burada da okean sularını həmin çirkli neftdən təmizləməyin effektiv yolları görünmür.

Dünya necə xəbər tutdu?

Qolfstrim cərəyanının dayanması barədə ilk dəfə xəbər verən İtaliyadakı Fraskati İnstitutunun əməkdaşı, nəzəriyyəçi fizik Canluici Zanqari olub.
O, Meksika Körfəzində baş verənlərin monitorinqi ilə məşğul olan mütəxəssislər qrupu ilə illərdən bəri əməkdaşlıq edir.
İtalyan alimin dediyinə görə, hələ ötən ilin iyunun 12-də ABŞ-ın Kolorado ştatındakı kosmik tədqiqatlar mərkəzinin (CCAR) və ABŞ Hərbi-Dəniz Qüvvələrinin aviakosmik tədqiqatlar mərkəzinin (NOAA) aldığı peyk məlumatlarına əsaslanır.
"Qolfstrim xeyli zəifləyib və bunun əksini deyənlər ya yalan danışır, ya da sadəlövhcəsinə səhv edirlər. Yaxın gələcəkdə Avropanın şimalında buzlaşma proseslərinin başlanması qaçılmazdır", - professor Zanqari deyib.

Onun sözlərinə görə, Qolfstrim cərəyanının Meksika Körfəzindən Atlantik Okeanı vasitəsilə şimala apardığı neft ləkəsi kiçilmir: "Buna görə də ilıq su axınlarının sərhəd laylarının dağılması nəticəsində Yer kürəsinin iqliminin tənzimlənməsi sisteminə çox ağır zərbə dəyəcək".
Peyk çəkilişləri və məlumatları göstərir ki, Qolfstrim cərəyanı indi olduqca zəifləyib. Hətta onun "öldüyünü" belə, demək olar. ABŞ-ın Şimali Karolina ştatı sahillərindən təxminən 250 km şərqdə hissələrə bölünən Qolfstrimin "ölüm"u burada başlanır. Onu da yazaq ki, Atlantik Okeanının həmin bölgədləki eni 5 min kilometrdən artıq deyil.

Bütün bunların qarşısı alınmazsa…

Rusiyalı professor, fizika, akustika, geofizika, riyaziyyat, fiziki kimyavə iqtisadiyyat sahəsinpdə yüzlərlə məqalənin müəllifi Sergey Lopatnikovun dediyinə görə, Qolfstrim crəyanı, dha doğrusu, Atlantik Okeanındakı şimal termoxalin şəbəkə sisteminin suları artıq soyuyub. Okean suları ilə yanaşı, 11 km yüksəkliyə qədər atmosfer qatlarına təsir edən bu cərəyandakı probelmlər isə Avropanın iqlimində olduqca ciddi fəsadlar yaratmağa başlayıb.

"Qolfstrim cərəyanının "ölüm"ü yalnız neft ləkəsi ilə bağlı deyil. Bu problemin yaranmasına və indiki vəziyyət almasına atmosferin qlobal miqyasda çirklənməsi daha çox təsir edib. Şimali Atlantikanın şərq hissəsində Qolfstrimin yoxluğu bu ilin yayında atmosfer axınlarının normal hərəkətini pozdu. Bunun nəticəsində Avropa ölkələrinin istisnasız olaraq hamısında yay çozx bürkü və isti keçdi, Mərkəzi Avropa ölkələrində quraqlıq və daşqınlar yaşandı, Asiya ölkələrinin bir çoxunda havanın temperaturu yüksəldi. Həmçinin Çin, Pakistan və Asiyanın digər ölkələrində böyük daşqınlar yaşandı", - S.Lopatnikov söyləyib.

Alimlərin fikrincə, Qolfstrimin "ölüm"u bundan sonra mövsümlərin qarışmasına, məhsul qıtlığına, dünyanın müxtəlif yerlərində quraqlıq və daşqınların miqyasının böyüməsinə səbəb olacaq.

Aclıq, daşqınlar, qıtlıq yaşana bilər

Son 50 il ərzində dünya ölkələrində sənaye intensiv fəaliyyət göstərdiyindən, nəhəng miqdarda isti qazlar yaranıb və bu da iqlimə təsir göstərərək insanın mənfi müdaxiləsinə, yəni antropogen amilə səbəb olub.
Bu isə havaları isitməklə yanaşı, atmosferdə hər milyon hissəciyə 200-dən artıq isti qaz molekulu düşəndə "ağ torpaq" effekti yaradır. Avropa və o cümlədən Avrasiyanın Azərbaycan yerləşən bölgəsi də indi "ağ torpaq" anomaliyasına çox yaxındır.
Bütün bunların qarşısının alınması üçün təcili, təxirəsalınmaz və effektiv tədbirlərə əl atılmasa, bəhəriyyət üçün çox faciəli sonuclar yaşanacaq. Ekoloji kollaps, qlobal aclıq, insan yaşamı üçün yararsız olan zonalardan kütləvi miqrasiyalar yaşana bilər.
Qolfstrimin "ölümü"nun fəsadları yalnız bununla başa çatmır.

Atlantik Okeanında rütubət və istilik mübadiləsi sistemi pozulduğundan su daha az buxarlanır. Üstəlik, buxarlanmış suyun temperaturu normdan çoxdur.
Bundan başqa, Atlantik Okeanında yaranan su kütlələrinin isinmə və soyunma dinamikası da dəyişir.
Qolfstrim cərəyanına daha isti sular qarışır, Atlantik Okeanının mərkəzində üstünlük təşkil edən qərb küləkləri Cənubi Avropaya indiyədək olduğundan daha isti və rütubətli hava aparır.

Alimlərin fikrincə, əgər ən yaxın vaxtlarda Meksika Körfəzində həlqəvari axın cərəyanı güclənməsə, bunun çox fəlakətli qlobal sonucları olacaq.