Qanun dili dəyişdirilməli, onlara yenidən baxılmalıdır: Ekspertlərdən etiraz

Bəzən qanunvericilikdə dilimizə aid olmayan sözlərə, bəzən isə qanunların dilinin qəliz olmasına rast gəlirik. Hətta bu vətəndaşlar tərəfindən, dövləq qulluqçuları tərəfindən də müəyyən narazılıqlarla qarşılanır. Çünki qanunları aydın və başadüşülən şəkildə tərtib edilmədiyi üçün, yaxud mübahisəli məqamlar olduğu üçün cəmiyyət tərəfindən narazılıqlarla qarşılanır.

Bunun bariz nümunəsi kimi "Yol Hərəkəti Haqqında" qanunu misal göstərə bilərik. Həm dilimizə aid olmayan sözlərin çoxluğu, həm müddəaların qəliz və başadüşülən olmaması sürücülər və polis əməkdaşları tərəfindən də mübahisələndirilir.

Məsələ ilə bağlı BiG.AZ-a danışan nəqliyyat eksperti Elməddin Muradlı da qanunvericilikdə bəzi anlaşılmazlıqların olduğunu və bunun yaxın gələcəkdə yenidən baxılmalı olduğunu bildirdi: ""Svetofor" sözü doğrudan da "Yol Hərəkəti Haqqında" qanunvericilikdə var, "plyonka" sözündən də istifadə edilir. Mən hesab edirəm ki, "Svetofor" sözü qəbuledilən və hər kəs tərəfindən başa düşüləndir. İşıqfor sözü bir o qədər anlaşılan deyil. Gələcəkdə ola bilər ki, bu sözlər qanunverciiliyə daxil olsun və cəmiyyət tərəfindən qəbul edilsin. Lakin "plyonka" sözü diləyatımlı deyil, amma illərdir istifadə edilir. Mənim fikrimcə terminologiya mütəxəsisləri bu barədə düşünməlidirlər. Bu Yol polis orqanlarının üzərinə düşən bir iş deyil, bu qanunverici orqan olan Milli Məclisin işidir. Qərar qəbul oluna bilər ki, bu sözlər əvəzlənsin.

Bununla yanaşı qanunların dili də çox anlaşılmazdır. Hətta cümlələr elə çətindir ki, orta təhsili olan adam oxuyub bunu başa düşə bilmir. Məsələn İnzibati Xətalar Məcəlləsində belə bir cümlə var, "Nəqliyyat vasitəsini yolun hərəkət hissəsində düzgün yerləşdirməməyə görə". Bunu bəzi vətəndaşlar, sürücülər də elə bilir ki, bu park etmək ilə bağlıdır, hətta bəzi yol polisləri də bunu belə bilir, hətta buna görə protokol yazan yol polislərimiz də var amma bu zolaqlar üzrə düzgün hərələt etməməklə bağlıdır. Belə ola bilər ki, yol 3 zolaqlı ola bilər, lakin sıxışdırılma zamanı növbəti bir zolaq yarana bilər. Burada da maşınlar zolaq xəttinin üzəri ilə hərəkət edərək qaydanı pozur ki, bu qanun da məhz buna aitdir.

Düşünürəm ki, qanunlar hazırlanarkən bu cür tərcümə vasitələrindən uzaq olmaq lazımdır. Başqa-başqa ölkələrin təcrübəsindən yararlanmaq istəyiriksə dilçi alimlərə də müraciət etmək lazımdır. Bəzi hüquqşünaslar var ki, özünə sığışdırıb dilçi alimə müraciət etmək istəmir ki, deyəcəklər filankəs savadsızdır. Lakin bunu elə dildə yazmaq lazımdır ki, hamı başa düşsün. Başa düşməməyinin nəticəsində sürücülər də, polis əməkdaşları da, vətəndaşlar da əziyyət çəkirlər, mübahisəli məqamlar ortaya çıxır.

Bu gün Azərbaycanda qanunvericiliyin üzərində ciddi işlər aparmaq lazımdır. Həm qanunun dili baxımından, həm də üslub baxımından".

Təhsil eksperti Kamran Əsədov isə dilçilik mütəxəsislərini sərt şəkildə qınayıb və qanunların ciddi şəkildə yenidən baxılmasına ehtiyyac olduğunu bildirib:

"Biz tarixə nəzər salsaq görərik ki, 20-ci əsrdə Azərbaycan öz əlifbasını 4 dəfə dəyişib. Azərbaycan xalq cümhuriyyəti illərində biz çar Rusiyasının tərkibində idik, bu zaman rus dilindən istifadə edirdik. Eynilə Azərbaycanda ərəb və fars dillərindən də istifadə edilib. Müstəqillik qazanandan sonra isə Azərbaycanda türk dili istifadə olunmağa başladı, sonra isə yenidən rus dilinə keçid oldu. Bu hadisələr dil və söz bazamıza ciddi şəkildə təsir göstərdi. Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra, yəni 1991-ci il 18 oktyabrdan sonra da dilimiz mübahisə doğurdu. Dilimiz türk dili olsun, yoxsa Azərbaycan dili. Hətta 1998-ci ilə qədər bəzi kitablarımız türk dilində dərc olunmağa başladı. Sonradan isə bu gün istifadə etdiyimiz Azərbaycan dili artıq bizim dilimizə çevrildi. Bu proseslər dil bazamıza mənfi təsirini göstərsə də bu o demək deyil ki, dil bazamız o qədər də zəngin deyil. Azərbaycanın lüğətində 70 mindən çox söz varsa bu zənginlik deməkdir. Lakin bəzi terminoloji, texnoloji terminlər var ki, onlar dünyanın bütün dillərində eyni ifadə edilir.

Bəzən türklər bu terminlərin obyekti ifadə edən şəkildə qarşılığını taparaq dillərinə daxil edə bilirlər. Məsələn dünyanın "kompyuter" dediyi texnikaya türklər "leptop", yaxud "dizüstü" deyirlər. Bizdə də belə etmək istəyirlər lakin bu çox kobud və bayağı alınır. Azərbaycanda bir dilçilik qurumu var ki, bəzən elə sözlərin qarşılığını kəşf edirlər ki, çox təəccüblənirik. Onlar əslində əşyanın adını deyil, əşyanın yerinə yetirdiyi funksiyasını ifadə edirlər. Məsələn hamımızın bildiyi "Adapter" sözü. İfadə ediblər ki, "Enerji dolduran". Bu qarşılıq onun gördüyü işdir, əşyanın adı deyil.

Yol Hərəkəti Haqqında qanunda öz əksini tapan əcnəbi sözlər "Svetofor", "Plyonka" və s. sözlərin mütləq şəkildə qarşılığı tapılmalıdır. Heç "Svetofor" sözü də doğru qaşrılanmayıb, düşünüblər ki, bu sözün qarşılığı "İşıqfor"dur. Bu sözləri qanunverciliyə daxil etməklə dilimizə hörmətsizlik etmirik, sadəcə olaraq o sözlərin qarşılığının tapılması daha yaxşı olardı. Bu gün dilçilik qurumu sözlərə elə qarşılıq tapır ki, adam düşünür bunu bir dövlət qurumu edib, yoxsa 4-5 nəfər uşaq məhlədə zarafatlaşmaq üçünmü belə ediblər?

Məlum məsələdir ki, qanunlar başqa ölkələrdən tərcümədir. Amma bu tərcümə sanki "Google Tranlate" də sözbə söz edilib, sanki bu tərcüməni heç peşəkarlar etməyib. Bu qanunlar tərcümə edildikdən sonra isə dilçilik mütəxəsislərinin nəzarətindən keçirilməlidir. Mən sizə konkret qanunlar göstərə bilərəm ki, Çexiyanın qanunvericiliyindən və s. digər ölkələrdən tərcümədir, üzərində heç çalışılmayıb da. Buna mütəxəsislər baxmalıdır ki, bəlkə daha anlaşılan, münasib şəkildə ifadə tərzi tapıldı. Qanunu 10 dəfə oxuyandan sonra da başa düşmək olmur.

Yekun olaraq qeyd edim ki, bu qanunlar yazılarkən, dilimizə yeni sözlər daxil edilərkən 3-4 nəfər ekspert qrupu yox, geniş ictimai müzakirədən keçirildikdən sonra qəbul etmək lazımdır. Bəlkə daha unikal təkliflər edildi? Siz bəyəm Dədə Qorqudsunuz ki, nəyəsə ad qoyasınız? "Kupalnik"ə "Geyçim" adı düşünmək ayıbdır sadəcə olaraq...".

BiG.AZ

Telegramda izləyin

instagramda izləyin