Maraqlıdır, görəsən 13-cü döyüşçü kim idi ?

Hollivud kinostudiyası baş rolda Antonio Banderas olmaqla "13-cü döyüşcü" filmini çəkib. Bu film bir ərəb şairinin vikinqlərin yanına göndərilməsi haqqındadır. Onun filmə daxil edilməsinin məqsədi əvvəldə tam aydınlaşdırılmayıb, amma gəlişindən bir az sonra film döyüşlər ssenarisi ilə davam edir. Filmdə həmin yazıçının adı Əhməd ibni Fəhdlandır. Əvvəl elə düşünürdüm ki, Hollivud bu personajı özündən fikirləşib. Lakin bir az axtarış aparanda məlum oldu ki, o, tarixi şəxsiyyətdir.

Ərəbistanda 10-cu əsrdə çoxlu şair və yazıçı var idi, lakin Əhməd ibni Fəhdlan həm də səyyah idi. Özü də adi səyyah deyildi. Bir sıra mənbələrə görə, o, bir çox diyarlarda İslam təbliğatını aparırdı. Əhməd ibni Fəhdlan o vaxtın xəlifəsi Əl-Müqtadirin xüsusi elçisi idi. Xəlifə Əl-Müqtadirin özü isə çox da məşhur deyil. Tarixdən bilinir ki, Əl-Müqtadir Qübbət-üs-Səhrada tikinti işləri apardı (Qübbət-üs-Səhra Qüdsdəki qızıl gümbəzli məsciddir. çoxları elə hesab edir ki, "Əl-Əqsa" həmin qızıl gümbəzli məsciddir, lakin, əslində belə deyil. Qızıl gümbəzli məscid – "Qübbət-üs-Səhra"dır).

Əhməd İbni Fəhdlanın həyatı barədə mənbələr azdır. O, təbliğatçı işlərini aparanda gəzdiyi dövlətlər barədə geniş məlumat verib. Xəlifənin fərmanı ilə ərəb səfirliyi Bulqariyaya (Ərəbistandan şimal-şərqdə yerləşən dövlət) hərəkət edərək orada İslam dinini təbliğ etməli idi. İbni Fəhdlan bu səfirliyə qoşulmuşdur. Onun işi müəllim və fəqihləri (İslam dini üzrə hüquqşünaslar) müşayiət etmək və onlara diqqət etmək idi, çünki xəlifə Bulqariya səfərini vacib sanırdı. Bulqariya iqtisadi və coğrafi cəhətdən əlverişli yerdə yerləşdiyinə görə, ərəb xəlifəsi onunla sülh bağlamağı lazım bilir, Bulqar çarı isə Xilafət kimi güclü dövlətlə dost olmağı çox yaxşı hesab edirdi. Həm də onun xəzərlərlə münaqişələrində xəlifənin qüdrətinə sığınmaq olardı. Səfirlik yalnız Bulqariyada yox, onun yolunda yerləşən başqa dövlətlərdə də İslamı yayırdı. Buna görə də İbni Fəhdlan oraların əhalisi, adət-ənənələri barədə öz kitabında çoxlu nəql edir.

İbni Fəhdlan keçdiyi ərazilər haqqında yazdığı məlumatları bir yerə toplayıb "Risalə" adında kitab yaratdı. Burada "risalə" sözü "yazı" mənasında gedir.

İbni Fəhdlan Səmənilərin paytaxtı Buxarada uğur qazandı. Bunun əsas səbəbi -Səmənidlərin əmiri təzə seçməsi, müvafiq olaraq, əmirin təcrübəsinin az olması idi. Cavan əmir hətta xəlifəni öz ağası adlandırmışdı. İş o yerə gəlib çıxdı ki, İbni Fəhdlan Səmənilərin paytaxtını tərk edəndə, nüfuzu o qədər idi ki, az qala oranın hökmdarına çevrilmişdi. Lakin Xarəzmşah niyəsə onun şimala hərəkət etməsini istəmirdi, amma tabe olmağa məcbur oldu.

Amma səfirlik heç də hər yerdə belə uğur qazana bilməmişdi. Ətrək adlı hökmdar onun İslamı qəbul etmək barədə təklifini əvvəldən qəbul etmək istəmirdi, lakin düşünəcəyini dedi. Onun əyanları səfirliyə çox pis münasibət bəsləyir və hətta səfirliyin nümayəndələrini öldürmək fikrinə düşmüşdülər. Səfirlik buradan ayrıla bildi.

Əhməd İbni Fəhdlan başqırdların torpaqlarından keçəndə, onların dini və dünyəvi təsəvvürləri haqqında məlumat verib. Onun yazdığına görə, başqırdlar o vaxtlar 1 "əsas" və çoxlu sayda "köməkçi" bütə tapınırdılar. Bəziləri isə hətta heyvanlara da sitayiş edirdilər. İbni Fəhdlan onlarla dini təsəvvürləri haqqında mübahisə etmiş, amma onun yazılarından məlum olduğuna görə, burada da uğur qazana bilmədi. Ümumən səfirliyin başqırdlarla heç bir işi yox idi, ona görə buranı tez tərk etdilər.

Nəhayət, səfirlik öz məqsəd olan Bulqariyaya çatdılar. İbni Fəhdlanın yazdığına görə, bulqarlar səfirliyi təbrik və şadlıqla qarşıladı, onlara yemək təklif etdilər. Əlmuş-əltəbar (Bulqariyanın çarı) səfirliyi qarşılamaq üçün öz oğulları, qardaşları və ona tabe olan 4 nəfər knyazı göndərmişdir.

İbni Fəhdlan xəlifənin məktubunu özü oxuyurdu. Oxuyub qurtardıqdan sonra bulqarların hamısı "Allah böyükdür!" sözləri ilə İbni Fəhdlanın təklifini qəbul etdilər.

Lakin 3 gün sonra çar İbni Fəhdlanı öz yanına çağırıb onunla mübahisəyə başladı. Əsas səbəb ona çatmalı olan 4000 dinar məsələsi idi. İbni Fəhdlan bu pulları verməmişdi.

Bir azdan çar sakitləşdi və dedi ki, bu pullar çox da böyük əhəmiyyət kəsb etmir, yalnız xəlifə ilə onun arasındakı sülhün nümunəsidir. Ümumiyyətlə, çar çox mövhumatçı idi və xəlifənin lənətindən qorxurdu. Həmin pulları da lənətin işləməməsi üçün istəyirdi.

İbni Fəhdlan Bulqariyada uzun müddət qaldı. Burada o, bazarları gəzir, adət-ənənələri müşahidə edir və hamısını öz kitabına yazırdı. Onun kitabında bəzi qeyri-adi hadisələr də var. Məsələn, gözü adam boyda olan balıq, zəncirdə oturan qarışqa və s.

Sonradan İbni Fəhdlanın kitabı qismən məhv oldu. Sonrakı əsrlərdə onun yalnız fars dilində olan nüsxəsi qalmışdı. Müasir zamanda da bir çox tarixşünas və tədqiqatçı alimlər onun kitabıyla işləyir və o vaxtın xalqları barədə məlumat alırlar.

İbni Fəhdlanın kitabı hələ onuncu əsrdə İslam mədəniyyətinin necə inkişaf etməsini göstərir. İstəyimiz budur ki, müasir zamanda inşəallah daha da çox inkişaf etsin! Amin!

Telegramda izləyin