Azərbaycan telekanallarıyla bağlı biabırçı faktlar...

Milli Televiziya və Radio Şurası və Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının mütəxəssisləri tərəfindən teleradio yayımçılarıyla bağlı ədəbi dil normalarına riayət edilməsi sahəsində cari ilin avqust-sentyabr aylarında monitorinqlər aparılıb. Monitorinq Azərbaycan Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyə dəstəyi ilə "Elektron Mediaya Yardım Fondu"nun "Azərbaycanın teleradio məkanında ədəbi dilin qorunması" layihəsi əsasında keçirilib.

Monitorinqləri AMEA-nın Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun elmi işçiləri Natavan Abbasova və Aytən Hüseynova aparıb.

Monitorinq əsasən ANS, ATV, Lider TV, SPACE TV, Xəzər TV kanallarında aparılıb və bu müşahidələr 3 sahəni əhatə edib. Fonetik səhvlər-orfoqrafik, orfoepik qaydaların pozulması, vurğuların düzgün qoyulmaması və müxtəlif ləhcələrin istifadəsi əsas diqqət mərkəzində olub.

Müşahidələr nəticəsində müxtəlif qrammatik səhvlər - cümlələrdə söz sırasının, qrammatik qaydaların pozulması halları qeydə alınıb. Leksikoloji səhvlərə gəldikdəsə, daha çox xarici mənşəli sözlərin işlədilməsi halları qeydə alınıb. Xüsusilə qeyd edilib ki, aparılan monitorinq zamanı, informasiya verilişləri, musiqili-əyləncəli verilişlər, şou, tok-şou və dublyajlar izlənilib, səhvlər qeydə alınıb.

Beləliklə, "Xəzər" telekanalının "Xəbərlər" informasiya proqramının yayımı zamanı kifayət qədər orfoqrafik səhv aşkar edilib. Bunların bəziləri texniki səhvlərdir. Lakin bəzi səhvlər televiziyada Azərbaycan dilinin orfoqrafik qaydalarına riayət edilməməsi barədə təəssürat yaradıb. Ən çox durğu işarələrinin düzgün qoyulmaması, sözlərin düzgün yazılmaması hallarına rast gəlinib. Qeyd edilib ki, qüsurlardan biri də aparıcının ləhcə ilə danışmasıdır. Ona görə də, aparıcılar öz tələffüzlərini daha yaxşı, nitqlərini daha səlis və başa düşülən etmək üçün qrammatik və leksik normalara riayət etməlidirlər. Xüsusilə də, bəzi misallardan görmək olar ki, xəbər proqramlarında da bu səhvlər kifayət qədərdir və bu da yolverilməzdir.

Lider TV-nin xəbərlər-informasiya verilişlərinin dili demək olar ki, qənaətbəxş hesab edilə bilər. Amma şou verilişlərinin və əyləncə proqramlarının dili heç də ürəkaçan deyil. Aparıcılar öz russayağı tələffüz və çoxlu miqdarda xarici, xüsusilə də, rus mənşəli sözlərin istifadəsi ilə diqqəti çəkirlər. Aparılan müşahidələr onu göstərir ki, bu kanalın əyləncə proqramlarının aparıcıları bəzən efirdə olduqlarını unudaraq vulqar danışığa keçirlər. Bu cür misalları təəssüflər olsun ki, çox çəkmək olar. Belə hallar və belə danışıq efirdə yolverilməzdir. Efirdə əsasən xarici sözlərdən də istifadə edilir. Əslində, bütün bu xarici sözlərin Azərbaycan dilində tərcüməsi var. Bu telekanalda daha çox rus, bəzən ingilis və türk mənşəli sözlərdən istifadə olunur.

SPACE telekanalının aparıcıları dilimizin normalarına kifayət qədər riayət etsələr də, bəzi istisnalar olur. Bu istisnalar da əsasən fonetik, qrammatik və əlbəttə ki, leksik normaların pozulması ilə özünü göstərir. Qeyd edilib ki, burada sözlərin xüsusi ləhcə ilə deyilməsinə daha çox rast gəlinir. Bu zaman çox sayda burun səsləri ( Azərbaycan dilində bu yoxdur. Lakin ləhcələrdə var ), sözlərin başqa cür tələffüzü, səs düşümü və rus dilində işlənməsi halları baş verir.

ANS telekanalının aparıcıları fərqli danışıq tərzi ilə seçilir. Diqqət çəkən məqam daima rus ləhcəsi və müxtəlif bölgələrin ləhcələrindən istifadə edilməsidir. Düzdür, informasiya verilişlərinin dili qənaətbəxş olsa da, diqqət ediləsi məqamlar da var. Bundan başqa, ANS TV-də müxtəlif əyləncə verilişlərində xarici və loru sözlərin işlənməsi hallarına da rast gəlmək olar. Bunlar daha çox rus, türk sözləridir.

ATV-nin informasiya verilişlərinin aparıcılarının dili qənaətbəxşdir. Sözlər düzgün tələffüz olunur, xarici sözlər işlənmir, cümlələr aydın və səlisdir. Lakin əyləncə verilişlərinin aparıcıları öz rus və türk ləhcələri ilə, bol-bol xarici mənşəli sözlər işlətmələri ilə seçilirlər.

Telekanallarda dublyajlarla bağlı aparılan müşahidələr onu göstərib ki, dublyajlar qənaətbəxş hesab edilə bilər. Lakin bəzən hərfi tərcümə edilir. Halbuki Azərbaycan dilində elə ifadələr yoxdur. Bu zaman dilimizə yad və çətin başa düşülən sözlər ortaya çıxır.

Qeyd edək ki, telekanallarla bağlı vurğulanan qüsurların hansı proqramlarda və nə vaxt olduğu göstərilib.

Telegramda izləyin

instagramda izləyin