Ay-ın inanılmaz sirləri!

Ay uzaqlaşır!
Siz bu sətirləri oxuyarkən, Ay Dünyadan uzaqlaşmağa davam edir. Hər il, Ay Dünyanın orbit üzrə enerjisindən çox az olsa da bir miqdar çoğurlamaqda.Oğurladığı bu enerji isə, Ayın hər il orbitindən 4 santimetr uzaqlaşmasını təmin edir.
Araşdırmaçılar, 4.6 milyard il əvvəl meydana gəldiyində, Ayın Dünyaya olan uzaqlığının 22 min 530 kilometr olduğunu təxmin edir. Bu gün isə, bu məsafə 450 min kilometrə çatmış vəziyyətdə. Bu əsnada, Dünyanın orbit hərəkəti yavaşlayır
Nəticə olaraq günlər getdikcə uzanır. Nəhayət, Dünyanın dalğa hərəkətləri həm özünün, həm də Ayın mərkəzi boyunca irəliləyən virtual bir xəttdə toplanacaq və palnanetar orbit dəyişməsi haradasa dayanacaq.
Qısaca, davamlı olaraq Dünyadan uzaqlaşan Ay, milyardlarla il sonra tam fərqli həyat şərtləri ortaya çıxaracaq.
Dünyadakı həyat üçün olan imtina edilməz ünsürlərdən biri gecələri işıqlandıran Ay. Okeanlardan, günlərin uzunluğuna qədər, planetimizin peyki olan Ay, həyatımızı davam etdirə bilməmiz üçün çox əhəmiyyətli bir rol oynayır.
Elm dünyası, Dünyada ilə haradasa eyni yaşda olan Ayın kəşfini sürməyə davam edərkən, bir çox insan bu səssiz planet haqqında bir çox şeyi səhv bilir. Ay ilə əlaqədar səhv bildiklərimiz...
Böyük Toqquşma
Elm insanları, Ayın Böyük Toqquşma olaraq adlandırdıqları bir toqquşmanın təsiriylə meydana gəldiyini düşünür. Bunu belə açıqlaya bilərik: Günəş və Günəş Sistemindəki planetlərin meydana gəldiyi 4.6 milyard il əvvəl meydana gəldi. Bundan qısa bir müddət sonra Mars planeti böyüklüyündə bir obyekt, Dünya ilə toqquşdu.
Çarpmanın təsiriylə buxarlaşmış qayalardan meydana gələn buludlar Dünyanın ətrafını bürüdü. Buludlar zamanla soyudu və sıxışaraq bir qurşaq meydana gətirdi. Bu parçalar zamanla bir araya gələrək, Ayın yaranmasını təmin etdi.
Dünya Ayın yüksəlməsini təmin edir
Ay, günün fərqli saatlarında da olsa hər gün, şərqdən doğulur və qərbdən batır. Ayın bu hərəkəti, eynilə Günəş və digər planetlərdə olduğu kimi tək bir səbəbi var:
Öz oxu ətrafında dönən Dünya, dönüşü əsnasında kosmosdakı obyektləri özünə çəkər və ardından geri itələyər.
Ay, Dünyanın ətrafındakı orbit üzrə dönüşünü 29.5 gündə tamamlayar və səmada şərqə pilləli olaraq hərəkət edər.
Bu vəziyyət, Ayın hər gün ortalama 50 dəqiqə boyunca yüksəlməsinin səbəbidir. Ay, bəzi günlər gecələri səmada meydana çıxdığı kimi, bəzən də gün içində təpəmizdə meydana çıxar.
"Qaranlıq üz" Yoxdur
Eşitdiklərinizin əksinə, Ayın "qaranlıq bir üzü" yox. Tam tərsinə, Dünyadan görə bilmədiyimiz "uzaq bir üzü" var. Səbəbi də budur:
Uzun zaman əvvəl, Dünyanın yer çeki təsirləri Ayın oxu ətrafındakı hərəkətini yavaşlatdı.
Ayın dönmə hərəkəti, Dünyanın ətrafında bir tam dövr etdiyi müddətlə (orbit dönmə müddəti) bərabərlənəcək qədər yavaşladığında, bu təsir tarazlıqlandı.
Nəticə olaraq Ay, Dünyanın ətrafında və öz oxunda etdiyi dönüşü eyni zamanda tamamlayır və Dünyadan baxıldığında yalnız tək bir üzünü bizə göstərir.
Cazibə qüvvəsi çox az
Dünyanın təxminən 27də biri böyüklüyündə olan Ay, planetimizə müqayisə edəndə çox kiçik qalır.
Ayın səthində cazibə isə, Dünyanın cazibə qüvvəsininnin təxminən altıda biri qədərdir.
Əgər Ayın səthində bir daş buraxsanız, düşməsi Dünyadakına müqayisə et çox daha uzun zaman alacaq.
Digər tərəfdən, Dünyada 68 kilo olan bir insan, Ayda kı ağırlığı yalnız 12 kilo olacaq.
Ay orbitinin yer üzünə ən yaxın olduğu nöqtə (yerbəri) 363 min kilometr. Ən uzaq olduğu nöqtə, (yerötən) isə 405 min 500 kilometr.
Çiçək xarabı faylı
Ayın səthindəki kraterlər, bu kiçik göy cisminin partlamalarla dolu keçmişini əks etdirir. Ayda haradasa heç atmosfer olmamasının yanında geoloji fəaliyyətlərin çox nadir görülməsi, kraterlərin daha dünən meydana gəlmiş kimi dayanmalarını təmin etmiş.
Araşdırmaçılar, kraterlərin meydana gəlməsinə səbəb olan toqquşmaların milyardlarla illik bir keçmişi olduğunu düşünür. Dünyadakı atmosfer və iqlim hərəkətliliyi səbəbiylə keçmişdə yaşanan toqquşmaların izləri səthdən silinmiş vəziyyətdə.
Aydakı kraterləri araşdıran elm insanları, Dünyanın və peykinin 4 milyard il əvvəl ağır meteor bombardmanına məruz qaldığını ifadə edir.
Ən çaşdırıcı şey, o dövrdə var olmağı bacara bilmiş həyat formalarının bu toqquşmaları sovuşdurmuş ola biləcəyi.
Ay zəlzələləri
Apollo astronavtları, Ay vəzifələrində sismometre (yer seysmik müddət, böyüklük və istiqamətini yazan cihaz) istifadə edərək, nəhəng boz kürənin tamamilə ölü olmadığını ortaya çıxardı. Tərsinə, Ayda geoloji fəaliyyətlər davam edir
Ayın bir neçə kilometr dərinliyində yaşanan kiçik zəlzələlərin, Dünyanın yerçəkimi gücündən qaynaqlandığı düşünülür. Bu sarsıntılar səbəbiylə bəzən peykin səthində müxtəlif qazların ortaya çıxmasına səbəb olan çatlaqlar meydana gəlir.
Elm insanları, Ayın isti, hətta qismən ərimiş bir nüvəyə sahib olduğunu qarşıya qoyur. Ancaq NASAin Lunar Prospector kosmos vasitəsi 1999-cu ildə Ayın nüvəsinin, Ayın sıxlığının təxminən yüzdə 2i ilə 4ü arasında olduğunu təsbit etdi.

Telegramda izləyin

instagramda izləyin