Tarix yazan meydanlar

Tarix yazan meydanlar Çin: Tiananmen meydanı-Pekin 1417də tikilən meydanın ilk adı Cheng Tian Man idi. Bu ad, imperatorların ölkəni idarə edərkən cənnətin əmrinə uyğun gəldiyini ifadə etməkdə idi. Meydan iki dəfə yanğına məruz qaldı. Daha sonra adı Tiananmen olaraq dəyişdirildi. Xalqın Qapısı deyə də xatırlanan meydan 1989-cu ildə yaşanan hadisələrlə dünya tərəfindən məşhur oldu. 15 Aprel-4 İyun arasında şagirdlər, ziyalılar və işçilər meydanda göstərilər etdi. Ancaq etirazlar Çin hökuməti tərəfindən qanlı bir şəkildə basdırıldı və bir çox vətəndaş həyatını itirdi. Göstərilərin mərkəzində yüz minlərlə şagird vardı. Minlərləsi aclıq tətili etdi. Hökumətin çağırışlarına etirazçıların meydan oxumasının ardından, 20 Mayda hərbi vəziyyət elan edildi və 3 İyunu 4 İyuna bağlayan gecə tanklar və piyada birlikləri nümayişləri basdırıb etirazçıları paylamaq üzrə Tiananmen Meydanına göndərildi. Ölü sayı rəsmi qaynaqlara görə 200-300, Çin Kızılhaçına görə isə 2 min-3 min arasında idi. 5 İyun 1989da fotoşəkilçi Jeff Widener dörd tankı tək başına dayandırmağa çalışan bir etirazçının fotoşəkilini çəkdi. Bu fotoşəkil dünya tərəfindən məşhur oldu.
İran: Azadı meydanı-Tehran: İran cəmiyyətini başdan sona dəyişdirən 1979 İran İslam İnqilabına şahidlik edən meydan. İnqilab əvvəlində İranda Şah Razılıq Pehlevi iqtidarda idi. Şah Razılıq Pehleviyə qarşı müxalifət, Parisdə yaşayan Şiə din adamı Ayetullah Humeyni ətrafında toplandı. Yanvar 1979da Şah Razılıq Pehlevi Tahrandan ayrıldı. 1 Fevralda da Ayetullah Humeyni böyük sevgi nümayişləri yoldaşlığında sürgündən döndü. Humeynini Fransa dönüşündə Azadı Meydanında dümağ kəfənlərə bürünmüş bir milyon adam qarşıladı. Ölkədə əsgəri zərbə ediləcəyi söz-söhbətləri götürdü getdi və 11 Fevralda tanklar Tahran küçələrində boy göstərdi. Baş nazir Bəxtiyar istefa verdi. İki ay sonra Ayetullah Humeyni, edilən milli referendumda böyük bir zəfər əldə etdi. Və İran İslam Respublikasnı quruldu.
Azərbaycan: Azadlıq meydanı-Bakı: Köhnə adı Lenin Meydanı idi. Azərbaycanın 1991-ci ildə müstəqilliyə qovuşmasından sonra adı Azadlıq Meydanı olaraq dəyişdirildi. Meydandakı ilk böyük nümayiş 1988-ci ilin Dekabr ayında oldu. Qarabağda yaşanan hadisələri etiraz edən Bakı xalqı burada 14 gün boyunca oturma hərəkəti və aclıq tətili etdi. Ancaq meydan tarix səhnəsində 20 Yanvar 1990-cı ildə yaşanan hadisələrlə keçdi. 20 Yanvar, Qanlı Yanvar deyə keçən o gün, 30 min nəfər Sovet Ordusu Bakının Azadlıq Meydanını əhatə etdi. Rəsmi şərhlərə görə 143 Azəri şəhid oldu, təxminən 700 adam da yaralandı. 841 adam isə Sovet əsgərləri tərəfindən həbs olunaraq nəzarətə alındı. Cənazələr, on minlərlə adamın iştirakıyla qaldırıldı. Bu inkişaf digər Sovet respublikalarında olduğu kimi Azərbaycanın da müstəqillik müddətini sürətləndirdi. Və 18 Oktyabr 1991də Azərbaycan Dövləti müstəqilliyini elan etdi.
Rusiya: Qırmızı meydan-Moskva: Kremlin Sarayının dərhal yanındakı Qırmızı Meydan 15. əsrdə edildi. Leninin anıtmezarı da buradadır. Həm Rusiya həm də köhnə SSCBin ictimai və siyasi tarixində əhəmiyyətli bir yeri vardır. Təxminən 73 min kvadrat metrlik bu sahə tarixdə bir çox edamlara, göstərilərə, paradlara və mitinqlərə səhnə oldu. II Dünya Döyüşündə Almanlara qarşı böyük müvəffəqiyyətlər əldə edən Sovet əsgərləri Zəfər Gedişlərini bu meydanda reallaşdırdı. 1987-ci ilin 28 Mayında Mathias Rust adlı həvəskar bir Alman pilotu Cessna tipi təyyarəsiylə meydana endi. Rust, Almaniyadan havalanıb İslandiyaya keçmiş, sonra da Norveç və Finləndiyə üzərindən Moskvaya girmiş və heç bir radara tutulmamışdı. Rus idin hərəkətini dünya barışına dəstək üçün etdiyini şərhi Moskvada 437 gün məhbus qalmasının önünə keçə bilmədi. Qırmızı Meydan, Kremlin ilə birlikdə 1990-cı ildə UNESCO tərəfindən Dünya Sərvəti siyahısına alındı. İndiki vaxtda konsertlər, nümayişlər, dini və tarixi günlərə aid göstərilər təşkil edilir.
Argentina: Plaza da Çimərlik geyimi (May Meydanı)- Buenos Aires: Hər hansı bir cümə axşamı günü Buenos Airesin Plaza da Çimərlik geyimi Meydanına yolunuz düşsə başları örtülü anaların orada nümayiş etdiyini görə bilərsiniz. Bu meydan ölkənin müstəqilliyinin elan edildiyi (25 May 1810) və Argentina cuntasının (1976) 8 illik iqtidarının başladığı meydandır. 1976-cı ildə meydana gələn zərbənin ardından 1983-cü ilə qədər ölkədə 30 minə yaxın insan öldürüldü. Öldürülən insanların anaları o tarixdən sonra bu meydanda hərəkət etməyə başladı. İlk hərəkət, zərbədən sonra itən 14 adamın anaları tərəfindən 30 Aprel 1977də reallaşdı. Hərəkət, anaların sonradan işarələri olacaq ağ başörtüleriyle əllərində 'uşaqlarımızı istəyirik' kurslarıyla Plaza da Çimərlik geyimidəki 25 May Abidəsi ətrafında dönmələriylə başladı. Analar zamanla Plaza Da Çimərlik geyimi Anaları adını aldı və əsgəri cuntaya qarşı müqavimətin simvolu halına gəldi. Əsgəri zərbə 1983-cü ildə sona çatdı. Ölkə normal rəhbərliyinə qovuşduqdan sonra edilən araşdırmalar itkinlərin çoxdan öldüyünü və cəsədlərinin yox edildiyini ortaya çıxardı, ancaq bu analar generallardan hesab soruşulması üçün hərəkətlərinə hələ davam edir.
İraq: Firdevs meydanı-Bağdad: Ölkənin paytaxtı Bağdadın Firdevs Meydanı 2003-cü ildə böyük bir hadisəyə şahidlik etdi. Ölkəni işğal edən Amerikalı əsgərlər, bu meydandakı Səddam Hüseyn heykəlini aşırtdı. Hadisə 9 Aprel 2003də reallaşdı. O gün onlarla tank və Hummer ciplerin dəstəyindəki ABŞ əsgərləri, Bağdadın mərkəzindəki Firdevs Meydanına girdi. Firdevs Meydanındakı nəhəng Səddam Hüseyn heykəli, əvvəl bir qrup İraqlının hücumuna uğradı. Daha sonra ABŞın bir zirehli vasitəsi, Səddam Hüseynin nəhəng heykəlini endirdi. Firdevs Meydanındakı nəhəng Səddam heykəli, 2001-ci ildə, Məchul Əsgər Abidəsinin yerinə tikilmişdi. Səddam rejiminin enişini işarələdiyi üçün bütün dünya mətbuatında geniş yer tapdı.
Ukrayna: Maidan Nezalezhnosti (Müstəqillik meydanı)-Kiev: Ukraynada Turuncu İnqilabın yaşandığı 2004-2005 illəri arasında paytaxt Kievdəki göstərilərin ana mərkəzi Müstəqillik Meydanı idi. Ölkədə 21 Noyabr 2004-cü ildə edilən prezidentlik seçkiləri Viktor Yuşçenko və Viktor Yanukoviç arasında idi. Yuşçenkonun yüzdə 46,69 oyuna qarşılıq Yanukoviçin 49,42 ilə seçkiləri qazandığı elan edildi. Yuşçenko, seçkiyə hiylə qarışdırıldığını iddia etdi. Göstərilər ilk olaraq Kievdəki Maidan Nezalezhnosti (Müstəqillik Meydanı) və Ukrayna Parlamenti olan Verkhovna Radanın qarşısında başladı. Yuşçenkonun Müstəqillik Meydanında söylədiyi "Meydanda Dimdik Ayaqdayam" qısa müddətdə şüarlaşdı. Göstərilərin böyüməsi üzərinə seçkilər 26 Dekabr 2004də təkrarlandı. Təkrarlanan seçkilərin nəticəsində, 10 Yanvar 2005də Ukrayna Mərkəz Seçki Komissiyası Yuşçenkonun yüzdə 51,99, Yanukoviçin yüzdə 44,20 səs aldığını açıqladı. Bu nəticələndir Ukrayna, Rusiyadan uzaqlaşıb Qərbə yaxınlaşırdı.
Çex Respublikası: Wenceslas bulvarı-Praqa: Çekoslovakyada 5 Yanvar 1968 tarixində iqtidara gələn Aleksandr Dubcek siyasi bir liberallaşma dövrü başlatdı. Ancaq Prag Baharı adı verilən bu dövr eyni ilin 20 Avqustunda Sovetlər Birliyi və Varşova Pak idi müttəfiqlərinin (Rumıniya xaric) ölkəni işğal etməsi ilə sona çatdı. 16 Yanvar 1969-cu ildə isə Jan Palach adında 21 yaşındakı bir universitet şagirdi Rus tanklarının Praga girişini etiraz etmək üçün özünü Pragdakı Wenceslas Bulvarında yandırdı. Ondan bir ay qədər sonra yəni 25 Fevral 1969da Jan Zajic adlı texniki universitetdə oxuyan bir Çək gənci Palachın özünü yandırdığı Əziz Wenceslas heykəli qarşısında təşkil edilən xatırlama mərasimlərinə qatıldı. Daha sonra o da özünü yandırdı. Kommunist rejim cənazə mərasimi təşkil edilməsini və onun Praga basdırılmasını qadağan etdi. İndi eyni meydanda, Əziz Wenceslas heykəlinin dərhal qarşısında bu iki gənc üçün abidə var. Və bu bulvar ölkəni ziyarət edən turistlərin də böyük maraq əlaqəsini çəkir.
Rumıniya: Piata Revolutiei (İnqilab meydanı)-Buxarest: Rumıniya, II. Dünya Döyüşündən sonra kommunizmin ən bərk tətbiq olunduğu ölkələrdən biriydi. Nikolay Çavuşesku dövründə rejim daha da sərtləşdi. 1989da Timişoarada Lazlo Tökeş adlı rahibin başqa bir şəhərə sürgün edilmək istənməsiylə xalq küçəyə töküldü. Rahibi dəstəkləmək məqsədiylə başlayan etiraz nümayişləri, qısa müddətdə ölkə ümumisinə yayılaraq rejim əleyhdarı qiyama çevrildi. Qarşıdurmalarda təxminən 2 min adam həyatını itirdi. Çavuşesku və yoldaşı iki saat davam edən bir mühakimə etmənin ardından gülləyə düzdü. Bükreşdəki hadisələrə şahidlik edən meydan bu günki adıyla İnqilab Meydanı idi (Piata Revolutiei). Rumıniyanın tarixindəki bütün dövrlərdə əhəmiyyətli bir mərkəz olan bu meydan Rumıniya müstəqilliyini qazandıqdan sonra Kraliyet Meydanı, kommunist dövrdə Respublika Meydanı, Çavuşeskudan sonra isə İnqilab Meydanı olaraq adlandırıldı. Meydanda bu gün inqilab şəhidləri üçün tikilən bir abidə var və rejimin dəyişməsi üçün nümayiş edərkən həyatlarını itirənlərin adları var.
Rusiya: Dekabrist meydanı-Saint Peterburq: Çar orduları 1812də Fransanı məğlub etdi. Ancaq çarlığın boyunduruğu altındakı xalqın böyük bir hissəsi çətinlik içində idi. I Aleksandrın təzyiqçi rejimindən böhrana düşmüşdülər. Aleksandr öldükdən sonra I. Nikolayın taxta keçəcəyi gün (14 Aralıq/dekabr 1825) Rusiya tarixində bir çara qarşı təşkil edilmiş ilk silahlı qiyam ölkənin paytaxtı Saint Peterburqda reallaşdı. Qiyamın qabaqcılları zabit və əsgərlər idi. Ədədləri 3 min ətrafında idi. Ancaq müvəffəqiyyətsiz oldular. Öndərlərdən 5 zabit edam edildi. Aralıq/dekabr ayında qiyam qaldıran əsgərlərə, üsyanın zamanlamasından ötəri Dekabrist (Dekabrçılar) deyildi. Hərəkətin geri qalan qabaqda gələnləri Sibiryaya sürgünə göndərildi. Yoldaşları da onlarla birlikdə getdi. Qadınların əsgər yoldaşlarına bağlılığı və adanmışlığı Rus mədəniyyətində əhəmiyyətli yer tapdı və o gündən sonra 'Dekabristin arvadı' anlayışı ortaya çıxdı. Qiyamın reallaşdığı meydanın adı yüz il sonra, 1925də mərasimlə Dekabrist Meydanı olaraq dəyişdirildi. Dekabrist hərəkəti Rus sənət və ədəbiyyatında da geniş yer tapdı. Oktyabr İnqilabı gedişi də bu meydanda sona çatdı.